Rozwój mowy dziecka
Prawidłowy rozwój mowy dziecka rządzi się swoimi prawami. Przebiega ściśle określonymi etapami, które mają swoje charakterystyczne cechy i określony czas pojawiania się. Dotyczy to również rozwoju wymowy. Wymowę poszczególnych głosek dziecko przyswaja stopniowo, od najłatwiejszych do najtrudniejszych pod względem artykulacyjnym.
Kolejność pojawiania się głosek w mowie dziecka:
Okres melodii (0 – 1 r.ż.): a, e, niekiedy i, m, b, n, t, d, j;
Okres wyrazu (1 – 2r.ż): i, y, e, a, o, u, p, pi, b, m, n, t, d, ń, ś, k, ki, j;
Okres swoistej mowy dziecięcej ( 3-7 r.ż) około 3 r.ż.: i, y, e, ę, a, o, ą, u, p, b, m, pi, bi, mi, f, w, fi, wi, ś, ź ,ć, dź ,ń, k, g, ki, gi, h, t, d, n, l, li, ł, j;
Około 3 – 4 r.ż.: wymienione poprzednio oraz s, z, c, dz;
Między 4 a 5 r.ż.: sz, ż, cz, dż, r
Dziecko 6-letnie musi poprawnie wypowiadać wszystkie dźwięki języka ojczystego przed rozpoczęciem nauki w szkole, aby uniknąć – spowodowanych błędną wymową – trudności w czytaniu i pisaniu.
Kiedy do logopedy?
Niezwłocznie udaj się do logopedy, gdy:
- Dziecko podczas artykulacji wsuwa język między zęby lub ociera nim o wargę. Niestety, na każdym etapie wiekowym jest to wada, z tego się nie wyrasta! Im dłużej zwlekasz, tym bardziej wada się utrwala.
- Niepokoją cię zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy lub masz wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy.
- Twoja pociecha nawykowo mówi przez nos.
- Po ukończeniu 4 roku życia dziecko zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne: d na t (np. zamiast domek mówi tomek), w na f (zamiast woda mówi fota), g na k (zamiast gęś mówi kęś), b na p (zamiast buda mówi puta).
- Po ukończeniu 5 roku życia nie wymawia głosek szumiących /sz, ż, cz, dż/ oraz głoski /r/
Dlaczego wizyta u logopedy jest taka ważna?
Wady wymowy u dzieci wynikają często z nieprawidłowości w budowie narządów mowy, które trzeba korygować. W przeciwnym wypadku, wada będzie się pogłębiać. Co więcej, dziecko mające nieleczoną wadę wymowy może mieć później w szkole problemy z nauką pisania i czytania.
Drogi rodzicu!
Jeżeli u Twojego dziecka stwierdzono wadę wymowy, motywuj je do korzystania z zajęć logopedycznych. Ty także powinieneś pomóc córce/synowi pamiętając o tym, że terapia ta ma miejsce nie tylko podczas zajęć logopedycznych.
Skuteczność terapii ściśle uzależniona jest od współpracy rodziców z logopedą!
I tylko wówczas, gdy współpraca ta ma rzeczywiście miejsce – terapia przynosi rezultaty.
Wskazówki dla rodziców dzieci uczęszczających na terapię logopedyczną:
- Bądź w stałym kontakcie z logopedą aby na bieżąco pozyskać informacje o stanie mowy swojego dziecka
- Dopilnuj, aby dziecko systematycznie uczęszczało na zajęcia logopedyczne
- Pracuj z dzieckiem w domu poprzez utrwalanie materiału zawartego w zeszycie lub na kserokopiach i ćwiczenie z dzieckiem przed lustrem
- Pomóż dziecku w domowych zajęciach aby mogło pracować w atmosferze spokoju,
- Chwal swoje dziecko nawet za minimalne osiągnięcia, co znacznie zmobilizuje je do wysiłku.
- Chwal i nagradzaj dziecko nie tylko za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem była przyjemna dla was obojga
- Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swego dziecka w jego problemach z wymową. Wtedy o wiele szybciej będzie widać pozytywny skutek terapii.
Kilka słów o…
Rotacyzm , zwany inaczej reraniem, to wada wymowy polegająca na nieprawidłowej wymowie głoski /r/. Jest to jedna z często występujących wad artykulacyjnych zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Ze względu na znaczną frekwencję głoski /r/ w języku polskim wada ta jest łatwo rozpoznawana przez otoczenie.
Istnieją 3 główne nieprawidłowości w wymowie głoski /r/. Głoska może być zamieniana na /j/, /l/ lub (rzadziej) na /ł/. Może także występować brak głoski /r/ albo głoska /r/ może być zniekształcana.
PRZYCZYNY ROTACYZMU
Do powstawania nieprawidłowych artykulacji głoski /r/ przyczyniają się:
- nieprawidłowości anatomiczne i funkcjonalne narządów mowy, takie jak duży, gruby język, skrócone wędzidełko podjęzykowe, które uniemożliwia prawidłową pionizację. Ponadto mała ruchliwość warg oraz brak odpowiedniego napięcia mięśnia okrężnego ust mogą przyczynić się do nawykowego oddychania przez usta, zaburzeń w połykaniu, co w efekcie może prowadzić do różnych rodzajów rotacyzmu. Także rozszczepy podniebienia twardego i miękkiego mogą wywoływać rotacyzm (głównie nosowy). Wreszcie wady zgryzu, takie jak zgryz otwarty, zgryz krzyżowy czy braki w uzębieniu mogą powodować rotacyzm międzyzębowy, boczny lub wpłynąć na zaburzenia w procesie pionizowania się języka;
- wady słuchu – nieprawidłowości anatomiczne i funkcjonalne narządu słuchu;
- zaburzenia słuchu fonemowego, czyli niemożność lub trudności w różnicowaniu głosek opozycyjnych;
- zaburzenia słuchu fonetycznego, czyli niemożność lub problemy w różnicowaniu głoski wymawianej prawidłowo od głoski zniekształcanej;
- dysfunkcje połykania i oddychania;
- parafunkcje– używanie gryzaka, smoka, ssanie palca często przyczynia się do występowania anomalii w obrębie wady zgryzu jak i uzębienia;
- naśladowanie nieprawidłowych wzorców z otoczenia – zdarza się, że pomimo odpowiedniej sprawności aparatu artykulacyjnego dziecko przyswaja sobie sposób, w jaki wypowiadają głoskę /r/ osoby z najbliższego otoczenia;
- brak gotowości dziecka do wymówienia głoski – często w przypadku, kiedy dziecko jest świadome swojej wady lub spotyka się z nieprawidłową reakcją otoczenia, mogą występować elizje, świadome opuszczanie głoski w wymowie.
Ćwiczenia przygotowawcze do prawidłowej realizacji głoski /r/
– „malowanie” językiem podniebienia – precyzyjne ruchy języka od górnych zębów w stronę gardła i z powrotem;
– unoszenie szerokiego języka do wałka dziąsłowego;
– naśladowanie ssania cukierka czubkiem języka;
– mlaskanie szerokim językiem po podniebieniu;
– dotykanie czubkiem języka do różnych punktów w jamie ustnej, np. do ostatnich zębów trzonowych po prawej i lewej stronie;
– dotykanie czubkiem języka kolejno do wszystkich zębów górnego łuku zębowego („liczenie” zębów)
– rysowanie po podniebieniu różnych figur geometrycznych, np. kółek, kwadratów, trójkątów;
– naprzemienne naciskanie przednią krawędzią języka na górny wałek dziąsłowy i rozluźnianie języka;
– imitacja „wypychania” językiem zbliżonych zębów;
– „parskanie” – wydmuchiwanie powietrza na rozluźnione wargi;
– uderzanie czubkiem języka po wałku dziąsłowym z jednoczesnym wymawianiem /t-t-t-t-t/, /d-d-d-d-d/, /n-n-n-n-n/ najpierw powoli, potem coraz szybciej; buzia otwarta, uśmiechnięta, nieruchoma;
– uderzanie czubkiem języka po wałku dziąsłowym z jednoczesnym wymawianiem /le-le-le-le/, /la-la-la-la/, /ly-ly-ly-ly/ najpierw powoli, potem coraz szybciej; buzia otwarta, uśmiechnięta, nieruchoma;
– uderzanie czubkiem języka po wałku dziąsłowym z jednoczesnym wymawianiem /tdn-tdn-tdn/; buzia otwarta, uśmiechnięta, nieruchoma;
– uderzanie czubkiem języka po wałku dziąsłowym z jednoczesnym wymawianiem /t-da/, ze zwróceniem uwagi na to, aby /d/ było krótkie i delikatne;
– wielokrotne powtarzanie połączeń /t-da/, /t-de/, /t-dy/, /t-du/, /t-do/, (czubek języka uderza o wałek dziąsłowy)
– wielokrotne powtarzanie połączeń /d-da/, /d-de/, /d-dy/, /d-du/, /d-do/;
neurologopeda, surdopedagog: mgr Izabela Roga
Bibliografia:
J.Cieszyńska „Wczesna interwencja logopedyczna”
Sołtys-Chmielowicz „Zaburzenia artykulacji”
Weichert – Figurska „Nie seplenię”
Chrzanowska, K. Szoplik „Zabawy i ćwiczenia logopedyczne”
